अर्थ चौतारी 
काठमाण्डाै । इकोनोमिस्ट इन्टेलिजेन्स युनिट (ईआईयु) ले व्यवसायका हिसावले विश्वका उत्कृष्ट देशको सूची सार्वजनिक गरेको छ । बिजनेश समाचारका लागि चिनिने द इकोनोमिस्ट ग्रुपको रिसर्च युनिटको यो रिपोर्टमा अर्जेन्टिनाको स्थितिमा परिवर्तन देख्न सकिन्छ भने चिलीको अवस्थामा ठूलो गिरावट आएको छ ।
यस सूचीले विभिन्न देशमा लगानी गर्नको लागि निर्णय लिनको सहयोग पुर्याउने अपेक्षा गरिएको छ । यसमा बृहत् आर्थिक स्थिरता, राजनीतिक अवस्था, बजार अवसर, व्यापार प्रतिबन्ध र कर व्यवस्था समावेश छ। “हामी अर्को पाँच वर्षमा के हुन सक्छ भनेर मूल्याङ्कन गर्छौं,” ल्याटिन अमेरिकाका लागि ईआईयुका वरिष्ठ अर्थशास्त्री निकोलस सालडिया भन्छन्।
उनका अनुसार यस अध्ययनको लागि कुल ९१ सूचकहरू निर्धारण गरिएको थियो जसलाई ११ समुहमा विभाजन गरिएको थियो। यसैको आधारमा अनुसन्धानकर्ताहरूले ८२ देशको सूची बनाएका हुन्। विश्लेषणमा राजनीतिक अस्थिरताको जोखिम जस्ता सूचकहरू पनि समावेश गरिएको बताईएको छ।
रिपोर्ट अनुसार व्यवसाय गर्न उत्कृष्ट देशको सूचीमा सिंगापुर, डेनमार्क र अमेरिका क्रमश पहिलो, दोस्रो र तेस्रो स्थानमा छन्। यी देशहरूले आगामी वर्षहरूमा सबैभन्दा बढी लगानी आकर्षित गर्न सक्छन्। सूचीमा उनीहरुपछि जर्मनी र स्विट्जरल्याण्डको नाम छ । यी बाहेक यस सूचीमा शीर्ष १० देशहरूमा क्यानडा, स्वीडेन, न्यूजिल्याण्ड, हङकङ र फिनल्याण्ड पर्छन्।
सिंगापुरको सफलता
यो सूचीमा दक्षिणपूर्वी एसियाको सानो देश सिंगापुर पनि परेको छ। ६० लाख जनसंख्या भएको सिंगापुर ठूला लगानीकर्ताका लागि स्वर्ग नै बनेको छ । यसको कारण व्यापारमा खुलापन, परिवर्तनशील प्रविधिसँगै परिवर्तन, राजनीतिक स्थिरता र कम भ्रष्टाचार हो।
रिपोर्टका अनुसार सिंगापुरले प्राविधिक, निर्माण र वित्तीय सेवाहरूमा प्रत्यक्ष विदेशी लगानीका साथै कम करहरू र व्यापारमा बाधाहरू हटाउन प्रोत्साहन गर्दछ। यो सानो देशले कम्पनीहरूलाई यहाँ बस्न प्रोत्साहित मात्र गर्दैन, व्यापारिक गतिविधि बढाउन बन्दरगाह, विमानस्थल, सडक र सार्वजनिक यातायातमा पनि ठूलो लगानी गरेको छ।सिङ्गापुर समुद्री व्यापारको प्रमुख केन्द्र पनि हो। यसमा उच्च दक्ष जनशक्ति छ जसले ठूला लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्छ।
अर्जेन्टिनाको बदलिँदो परिस्थिति
व्यापारका हिसाबले शीर्ष १० देशबाहेक अर्को सूची पनि ईआईयूको प्रतिवेदनमा दिइएको छ । यो सूचीमा र्याङ्किङका आधारमा देशको नाम समावेश गरिएको छैन, तर परिस्थितिमा सुधार आएको र आगामी वर्षहरूमा थप लगानी आकर्षित गर्न सक्ने देशको नाम समावेश गरिएको छ ।
यस सूचीमा पहिलो नाम ग्रीस (ग्लोबल र्याङ्किङमा ३४औँ स्थानमा), त्यसपछि अर्जेन्टिना (५४औँ स्थानमा), भारत (५१औँ स्थानमा), अंगोला (७८औँ स्थानमा) र कतार (२६औँ स्थानमा) रहेको छ ।
दक्षिणपन्थी नेता जेभियर माइली दक्षिण अमेरिकी देश अर्जेन्टिनाको राष्ट्रपति बनेपछि त्यहाँको अवस्थामा सुधार आएको छ र यो ग्रीसपछि दोस्रो स्थानमा छ । आगामी पाँच वर्षमा यहाँ निजी लगानी भित्र्याउने प्रचुर सम्भावना छ । आगामी वर्षहरूमा यहाँको सरकारले व्यापारका लागि नकारात्मक हुने धेरै हस्तक्षेपकारी नीतिहरू परिवर्तन गर्ने रिपोर्टमा उल्लेख छ। जसमा व्यापारको उदारीकरण, विशेषगरी खानी र ऊर्जा क्षेत्रमा, मुद्राबाट सरकारी नियन्त्रण हटाउने र विदेशी लगानी बढाउने समावेश छन्। अर्थतन्त्रको दिशा बदल्न महत्वपूर्ण सावित हुन सक्ने मूल्य नियन्त्रणमा माइली सरकारले सरकारको भूमिकालाई पनि घटाउँदै आएको अर्को महत्वपूर्ण विषयलाई पनि ईआईयुले ख्याल गरेको छ रिपोर्टमा उल्लेख छ । अर्जेन्टिना सरकारले ती सुधारहरू लागू गर्न थालेको छ र कांग्रेस ट्रेड युनियनहरूबाट कठिनाइहरूको सामना गरिरहेको बताईएको छ।
अर्थशास्त्री भन्छन्, “सुधारको लागि अझै धेरै ठाउँ छ।”
आफ्नो बरियता सुधार गरेको अर्को देश डोमिनिकन रिपब्लिक हो। ल्याटिन अमेरिकाको सबैभन्दा राजनीतिक रूपमा स्थिर मानिने यो देश निरन्तर आर्थिक विकासको बाटोमा रहेको रिपोर्टमा उल्लेख छ । डोमिनिकन रिपब्लिकको बजारमा अवसरहरू सीमित रहेकोले यो सानो अर्थतन्त्र भएकाले यहाँ खुट्टा राख्न धेरै गाह्रो छ। यद्यपि, विज्ञहरूको रायमा, यो “लगातार अगाडि बढिरहेको छ।”
भारतलाई युवा जनसंख्याको फाइदा
ईआइयूको प्रतिवेदनअनुसार लगानीकर्ताले चीनबाहिर अन्य देशमा लगानी गर्न चाहन्छन् र भारतले यसबाट फाइदा लिन सक्छन् ।भारत चीनभन्दा फराकिलो बजार सम्भावना प्रदान गर्ने एक मात्र बजार हो। यहाँ युवाहरुको बाहुल्यता रहेकोले श्रमिकको माग अनुसार आपूर्ति हुन सक्छ। देशमा बलियो आर्थिक आधार, डिजिटल पूर्वाधार र युवा जनसंख्या भएको बेला सरकारले उत्पादन क्षेत्रमा थप लगानी आकर्षित गर्न नीतिगत परिवर्तन तर्फ काम गरिरहेको छ।
साथै आगामी दिनमा कतार र भारत बलियो रुपमा अगाडि बढ्ने दुई देश हुन सक्ने प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । नीतिगत तहमा ठूला परिवर्तन हुन सक्ने, पूर्वाधार आयोजनामा लगानी र बजार अवसर पनि बढ्ने देशहरू यी हुन् ।
चिलीको अवस्था खस्कियो
अर्जेन्टिनाको छिमेकी चिली ल्याटिन अमेरिकी देश बनेको छ जुन ईआईयु वरीयतामा सबैभन्दा राम्रो स्थानमा छ। तर, यसको वरियतामा आठ अंकले गिरावट आएको छ र यो सूचीको २२ औं स्थानबाट ३० औं स्थानमा झरेको छ । रिपोर्टमा भनिएको छ “गब्रिएल बोरिकको वर्तमान सरकारले व्यापारका लागि राम्रो नभएका नीतिहरूलाई बढावा दिइरहेको छ।”
लिथियमको उदाहरण दिँदै सरकारले बनाएको नीतिअनुसार यस क्षेत्रमा लगानी गर्न चाहने कम्पनीले अनिवार्य रुपमा सरकारसँग साझेदारी गर्नुपर्ने सुझाव रिपोर्टले दिएको छ। ईआईयुको विश्लेषणमा चिलीलाई निम्न स्थानमा राख्नुको अर्को कारण यो हो कि सरकारले श्रम कानून बनाएको छ जुन “बढी प्रतिबन्धात्मक” छ। यसमा न्यूनतम ज्याला बढाउने र काम गर्ने घण्टा घटाउने जस्ता कदमहरू समावेश छन्। खानी क्षेत्रमा विदेशी लगानीकर्तालाई पनि प्रतिबन्ध लगाइएको अर्थविद्हरू बताउँछन् ।
रिपोर्टमा भनिएको छ , “राजनीतिक रूपमा चिली झन्झन् ध्रुवीकरण हुँदै गइरहेको छ, जसले अस्थिरता बढाउँदैछ। चिलीमा लगानीको सम्भावनालाई असर गर्ने अर्को कारण यहाँ अपराध दर बढेको छ। र यो गम्भीर सुरक्षा चिन्ताको विषय बनेको छ।”
चिलीका बारेमा ‘द इकोनोमिस्ट’ भन्छ, ‘मानिस अपहरण भइरहेका छन्, देशमा संगठित आपराधिक गिरोह छन् जसले देशको सुरक्षाको धारणालाई चुनौती दिएको छ । यी चुनौतिहरूको बावजुद देशले सामना गरिरहेको छ, ईआईयुले चिलीलाई कर, प्रतिस्पर्धाको स्तर, वित्तीय बजारको विकास र पूर्वाधार विकासको आधारमा व्यापार गर्न राम्रो ठाउँको रूपमा मूल्याङ्कन गर्दछ।
अनुसन्धानकर्ताहरूले नियामक उपायहरू जस्तै बैंक स्वतन्त्रता, संस्थागत बल, न्यायपालिकाको कार्यप्रणाली, कम भ्रष्टाचार, र समष्टि आर्थिक स्थायित्व जस्ता अन्य सुदृढीकरण उपायहरू समावेश गरेका थिए।
देशको मूल्याङ्कनलाई असर गर्ने अर्को कारक भनेको लगानीको स्पष्ट व्यवस्था छ। ईआईयु विश्लेषणले चिलीको जनसङ्ख्या बुढो हुँदै गएको तर विदेशबाट विभिन्न शैक्षिक स्तरका साथ ठूलो संख्यामा कामदार आउने गरेकोले देशमा युवा कामदारहरूको फौज सृजना भइरहेको पनि उल्लेख छ।
ईआईयुको बरियतामा दोस्रो ल्याटिन अमेरिकी देश मेक्सिको (४५ औं स्थान विश्वव्यापी) र तेस्रो कोस्टारिका (४७ औं स्थान) हो। उही समयमा, भेनेजुएला ल्याटिन अमेरिका र सम्पूर्ण विश्वका देशहरूको सूचीमा अन्तिम स्थानमा छ।
